Kontrowersje wokół dopuszczalności wniesienia skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia w świetle orzecznictwa Sądu Najwyższego, w stanie prawnym po wejściu w życie ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym.
Marek Cioś
STRESZCZENIE:
W artykule omówiono wynikającą z orzecznictwa Sądu Najwyższego problematykę prawną związaną z kontrowersjami wokół dopuszczalności wniesienia skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia w następstwie zmian prawnych wprowadzonych ustawą z dnia 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym, mocą których wprowadzono do porządku prawnego instytucję skargi nadzwyczajnej.
Ustawą z dnia 8.12.2017 r. o Sądzie Najwyższym (tekst pierwotny: Dz. U. z 2018 r., poz. 5, tekst jednolity: Dz. U. z 2019 r., poz. 825 z późn. zm., dalej: ustawa o Sądzie Najwyższym lub SNU) wprowadzono do krajowego porządku skargę nadzwyczajną. Skarga ta jest jedynym nadzwyczajnym środkiem zaskarżenia, którego przepisy zawarto poza Kodeksem postępowania cywilnego , a właściwe przepisy tego Kodeksu o skardze kasacyjnej stosuje się jedynie w zakresie ustawą o Sądzie Najwyższym nieuregulowanym (art. 95 pkt 1 SNU). Skarga nadzwyczajna jest też środkiem zaskarżenia, który wprowadzono najpóźniej, bo z chwilą wejścia w życie ustawy o Sądzie Najwyższym, tj. w dniu 3.4.2018 r. (art. 136 SNU).
W dniu wejście w życie ustawy o Sądzie Najwyższym, w ramach prawnych zakreślonych przepisami Kodeksu postępowania cywilnego, w obrocie prawnym funkcjonowały: skarga kasacyjna, skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia i skarga o wznowienie postępowania.
O ile wzajemne relacje pomiędzy skargą nadzwyczajną a skargą kasacyjną albo skargą o wznowienie postępowania nie budzą większych wątpliwości jurydycznych, to konkurencja pomiędzy skargą nadzwyczajną, a skargą o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia wątpliwości takie budzi.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego ujawniły się dwa istotnie rozbieżne poglądy orzecznicze, pierwszy mówiący o tym, że wniesienie przez stronę skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia jest dopuszczalne jedynie w wypadku, gdy strona skorzystała wcześniej z możliwości zwrócenia się do jednego z podmiotów uprawnionych do wniesienia skargi nadzwyczajnej o jej wniesienie i co najmniej otrzymała odpowiedź odmowną. Drugi z poglądów stanowi natomiast o tym, że wniesienie przez stronę skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia w razie nieskorzystania przez nią z możliwości zwrócenia się do jednego z podmiotów uprawnionych do wniesienia skargi nadzwyczajnej o jej wniesienie jest dopuszczalne. Pogląd ten nie został co prawda jednoznacznie, werbalnie wypowiedziany, ale stanowi prostą i oczywistą konsekwencję wydanych przez Sąd Najwyższy w okresie po dniu 3.4.2018 r. wyroków albo postanowień stwierdzających niezgodność z prawem zaskarżonego orzeczenia albo oddalających skargę – w obu wypadkach rozstrzygających merytorycznie co do wniesionej i przyjętej do rozpoznania skargi.
Prawo:
Skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia wprowadzono do krajowego porządku prawnego mocą ustawy z dnia z dnia 22.12.2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. z 2005 r., Nr 13, poz. 98), a ostatecznie została ukształtowana ustawą z dnia 22.7.2010 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny, ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy - Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz. U. z 2010 r., Nr 155, poz. 1037). Ten stan prawny, szczególnie zważywszy na to, że ustawa z dnia 8.12.2017 r. o Sądzie Najwyższym weszła życie w dniu 3.4.2018 r., stanowi podstawę dalszych rozważań prawnych.
Skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia regulują przepisy od art. 424.1 k.p.c. do art. 424.12 k.p.c., a w postępowaniu nieprocesowym art. 519.2 k.p.c. oraz poprzez odesłanie z art. 13 § 2 k.p.c. odpowiednio stosowane przepisy od art. 424.1a k.p.c. do art. 424.12 k.p.c.
Nie budzi żadnych wątpliwości, że skarga ta nie przysługuje od orzeczeń Sądu Najwyższego oraz od wydanych przez sąd drugiej instancji, a kończących postępowanie w sprawie: wyroków oraz postanowień co do istoty sprawy, jeżeli wniesiono skargę kasacyjną (art. 424.1a k.p.c.). Tu jedynie na marginesie można przypomnieć, że za skargę wniesioną uważa się skargę, która nie została odrzucona, a Sąd Najwyższy poddał ją co najmniej przedsądowi (art. 398.9 k.p.c.) albo rozpoznał po przyjęciu do rozpoznania (np. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 11.8.2006 r., sygn. II CNP 53/06; z dnia 28.5.2008 r., sygn. II CNP 38/08; z dnia 12.4.2018 r., sygn. II BU 7/17).
Niespornym również pozostaje, że skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia może wnieść strona postępowania oraz, że skarga – w razie jej uwzględnienia – stwierdza co prawda niezgodność z prawem zaskarżonego orzeczenia, ale nie usuwa go z porządku prawnego, nie uchyla go, ani nie prowadzi do jego zmiany. Wniesienie tej skargi w istocie zmierza do uzyskania prejudykatu umożliwiającego w odrębnym procesie dochodzenie od Skarbu Państwa odszkodowania za szkodę wyrządzoną poprzez wydanie niezgodnego z prawem orzeczenia w ramach wykonywania wymiaru sprawiedliwości (np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13.11.2013 r., sygn. IV CNP 35/13; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 1.12.2017 r., sygn. I CNP 7/17).
Zgodnie z art. 424.1 k.p.c. jak i art. 519.2 k.p.c. skargę można wnieść, jeżeli zmiana lub uchylenie wyroku lub postanowienia co do istoty sprawy, w drodze innych przysługujących stronie środków prawnych, było i jest niemożliwe, przy czym pojęcie środek prawny jest szerszym zakresowo, niż pojęcie środek zaskarżenia. Środek zaskarżenia to zatem skarga kasacyjna, skarga o wznowienie postępowania, występujące w kodeksie inne formy prawne takie jak sprzeciwy, zarzuty, skargi, apelacja, zażalenie. Pośród środków prawnych w tym ujęciu wylicza się również powództwo przeciwegzekucyjne, powództwo o zmianę wysokości alimentów, itp. włącznie z ewentualnymi (o ile są wymagane w danych warunkach) wnioskami o przywrócenie terminu do ich wniesienia (np. postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 2.8. 2011 r., sygn. II BU 7/11; z dnia 30.1.2014 r., sygn. IV CNP 25/13; z dnia 23.11.2016 r., sygn. I BP 2/16; z dnia 10.4.2018 r., sygn. II BU 1/17).
W warunkach prawnych niniejszego zagadnienia prawnego nie wymaga natomiast omówienia problematyka prawna niezgodności z prawem oraz szkody, bowiem kwestie te pozostają dla niego irrelewantne.
Skargę nadzwyczajną wprowadzono natomiast do polskiego porządku prawnego mocą ustawy z dnia 8.12.2017 r. o Sądzie Najwyższym, która jak już wspomniano wyżej, weszła życie w dniu 3.4.2018 r. (art. 136 SNU). Przepisy tej ustawy nie zawierają przepisów przejściowych, zmieniających ani dostosowujących dotyczących skargi nadzwyczajnej oraz innych środków prawnych, z wyłączeniem odsyłającego do przepisów Kodeksu postępowania cywilnego o skardze kasacyjnej (art. 95 pkt 1 SNU). Dla rozstrzygnięcia przedstawionego zagadnienia nie ma natomiast znaczenia przepis art. 115 SNU, dopuszczający w określonych warunkach prawnych wniesienie skargi nadzwyczajnej od orzeczeń, które uprawomocniły się po dniu 17 października 1997 r.
Skargę tę może wnieść wyłącznie ograniczony przepisami prawa krąg podmiotów publicznoprawnych, przy czym najszersze uprawnienia posiada Prokurator Generalny i Rzecznik Praw Obywatelskich (art. 89 § 2 SNU i art. 115 ust. 1a SNU).
Sąd Najwyższy, uwzględniając skargę może uchylić, orzec na nowo co do istoty sprawy albo przekazać sprawę do ponownego rozpoznania albo też umorzyć postępowanie (art. 91 § 1 SNU), a w ograniczonym zakresie stwierdzić wydanie orzeczenia z naruszeniem prawa wskazując okoliczności, dla których wydał takie rozstrzygnięcie (art. 89 § 4 SNU).
Również przepisy o skardze nadzwyczajnej zawierają zastrzeżenie, że skarga może być wniesiona, jeżeli orzeczenie nie może być uchylone lub zmienione w trybie innych nadzwyczajnych środków zaskarżenia (art. 89 § 1 in fine SNU).
Zważywszy na przedmiot przedstawionego zagadnienia prawnego w tym przypadku również zrezygnowano z omawiania przesłanek wniesienia skargi, tym bardziej, że nie ukształtowało się jeszcze stabilne orzecznictwo Sądu Najwyższego wykładające przepisy art. 89 i nast. SNU.
Podsumowując tę część wywodu zważyć należy, że zarówno przepisy dotyczące skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia zamieszczone w całości, w Kodeksie postępowania cywilnego, jak i przepisy o skardze nadzwyczajnej zamieszczone zasadniczo w ustawie o Sądzie Najwyższym, ale do której, w zakresie nieuregulowanym ustawą o Sądzie Najwyższym, znajdują zastosowanie przepisy o skardze kasacyjnej, mają charakter procesowy. Oznacza to, że znajduje do nich zastosowanie reguła prawa przejściowego, w myśl której nowe przepisy stosuje się od wejścia ich w życie także do zaskarżania orzeczeń wydanych wcześniej oraz do wszczętych już postępowań (odnośnie tej zasady np. postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 14.10.2010 r., sygn. III CNP 32/10; z dnia 26.11.2010 r., III CNP 49/10; z dnia 10.12.2010 r., sygn. III CNP 52/10; z dnia 4.2.2011 r., sygn. I BP 48/10; z dnia 21.2.2012 r., sygn. IV CNP 112/11 i z dnia 22.8.2012 r., sygn. II CNP 37/12).
W tak ukształtowanym stanie prawnym, po wniesieniu przez stronę skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia i niezakończeniu postępowania wywołanego jej wniesieniem, wywołanym przekazaniem akt sprawy przez sąd drugiej instancji, Sądowi Najwyższemu, Sąd Najwyższy wydawał różne rozstrzygnięcia.
Orzecznictwo:
Przedstawienie odmienności zasygnalizowanych wyżej sprzecznych ze sobą poglądów orzeczniczych należy zacząć od postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 30.8.2018 r., sygn. III CNP 9/18, którym odrzucono skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia. W uzasadnieniu tego postanowienia Sąd Najwyższy stwierdził, że „wnosząc skargę, powódka przeoczyła, że w dniu 3.4.2018 r., a więc przed wniesieniem skargi, do polskiego systemu prawnego wprowadzono kolejny nadzwyczajny środek zaskarżenia, tj. skargę nadzwyczajną, której celem jest eliminacja prawomocnych orzeczeń naruszających zasady lub wolności i prawa człowieka i obywatela określone w Konstytucji albo w sposób rażący naruszających prawo przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie (art. 89 i nast. SNU). Zważywszy, że uwzględnienie skargi nadzwyczajnej - zgodnie z art. 39815 i 39816 k.p.c. w związku z art. 95 SNU - prowadzi do uchylenia zaskarżonego orzeczenia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania albo do uchylenia zaskarżonego orzeczenia i orzeczenia na nowo co do istoty sprawy, a więc do eliminacji przyczyny "szkody judykacyjnej", jest oczywiste, iż spełniając wymagania określone art. 4245 § 1 pkt 5 k.p.c., wnoszący skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia musi wykazać, że wzruszenie zaskarżonego wyroku nie jest możliwe także w wyniku wniesienia skargi nadzwyczajnej.
Mając ponadto na względzie, że przyczyny uwzględnienia skargi nadzwyczajnej są zbieżne z przyczynami uwzględnienia skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia (art. 89 § 1 pkt 1 i 2 SNU), a także biorąc pod uwagę unormowanie zawarte w art. 89 § 4 SNU, należy przyjąć, iż począwszy od dnia 4.4.2018 r. strona wnosząca skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, wypełniając obowiązek przewidziany w art. 424.5 § 1 pkt 5 k.p.c., musi wykazać, że złożyła do uprawnionego organu (art. 89 § 2 SNU) wniosek o wniesienie skargi nadzwyczajnej i nie został on uwzględniony. Niewykazanie tej okoliczności powoduje odrzucenie skargi na podstawie art. 424.8 § 1 k.p.c.”
W późniejszych postanowieniach Sądu Najwyższego, a to z dnia 30.11.2018 r., sygn. sygn. I CNP 43/17; z dnia 20.12.2018 r., sygn. III CNP 19/18; z dnia 27.12.2018 r., sygn. V CNP 30/18 i z dnia 11.1.2019 r., sygn. II CNP 53/18 pogląd ten został podtrzymany, a nawet rozszerzony. Wywodzono bowiem, że pomimo tego, że choć do wniesienia skargi nadzwyczajnej uprawniony jest zamknięty katalog podmiotów publicznych (m.in. Prokurator Generalny i Rzecznik Praw Obywatelskich), to nie zwalnia to strony od wystąpienia do co najmniej jednego z tych podmiotów o jej wniesienie. Dopiero tak wyczerpana droga pozwala stronie na wniesienie skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia.
Na drugim biegunie sytuują się m.in. dwa wyroki Sądu Najwyższego z dnia 12.4.2018 r., sygn. II CNP 37/17 i sygn. II CNP 41/17, wyrok tego Sądu z dnia 12.10.2018 r., sygn. V CNP 30/18 oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27.7.2018 r., sygn. V CNP 35/17.
Sąd Najwyższy wydając te wyroki, zarówno oddalające skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, jak i stwierdzające niezgodność z prawem prawomocnego, a zaskarżonego skargą wyroku, nie wypowiadał się w przedmiocie dopuszczalności wniesienia skargi. Istota tych orzeczeń jawi się zatem nie tyle w zawartych w nich rozważaniach prawnych, co w samej sentencji postanowienia o przyjęciu skarg do rozpoznania oraz sentencji wyroków, z których wynika, że skargi te merytorycznie rozpoznano.
Należy zwrócić uwagę, że merytoryczne rozpoznanie skargi zostaje poprzedzone tzw. przedsądem, kiedy to Sąd Najwyższy jednoosobowo odrzuca lub orzeka w przedmiocie przyjęcia do rozpoznania skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia.
We wszystkich wypadkach, w których dochodzi do rozpoznania skargi, wcześniej w ramach przedsądu następuje przyjęcie skargi do rozpoznania. Wtedy też dochodzi do rozstrzygnięcia w przedmiocie dopuszczalności wniesienia skargi.
Postanowienie o przyjęciu skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia do rozpoznania, tak jak i postanowienie o przyjęciu skargi kasacyjnej do rozpoznania nie zawiera uzasadnienia (art. 3989 § 2 zdanie 2 k.p.c. w zw. z art. 42412 k.p.c.). Pogląd prawny Sądu wskazujący na to, że wnoszący skargę wykazał spełnienie wymagań formalnych związanych z wniesieniem skargi został zatem w tych wypadkach wyrażony jedynie poprzez sentencję orzeczenia.
Zatem zarówno postanowienia o przyjęciu skarg do rozpoznania jak i wyroki nie zawierają jakiegokolwiek wywodu, ani nawet wskazówki Sądu Najwyższego co do tego, jakie względy zdecydowały o przyjęciu skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem do rozpoznania.
Na koniec tej części wywodów prawnych zważyć należy, że przyjęcie do rozpoznania skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia wniesionej przed dniem 3.4.2018 r., a do tego dnia nierozpoznanej nie determinuje jej późniejszego rozpoznania, szczególnie wobec zmiany stanu prawnego (jaki w tym zakresie nastąpił właśnie od dnia 3.4.2018 r.). W przypadku zajścia okoliczności prawnych, w wyniku których skarga uprzednio przyjęta do rozpoznania, powinna zostać odrzucona, Sąd Najwyższy powinien ją odrzucić, a nie rozpoznać merytorycznie.
Rozważania o przedmiocie zagadnienia:
Skarga nadzwyczajna jak i skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia nie pełnią całkowicie identycznych ról w porządku prawnym. Zasadniczym celem skargi nadzwyczajnej jest uchylenie lub zmiana zaskarżonego orzeczenia, a ostatecznie stwierdza się wydanie zaskarżonego orzeczenia z naruszeniem prawa (art. 91 § 1 SNU. i art. 115 § 3 SNU), chyba, że w wyniku rozpoznania skargi zostanie ona oddalona.
Natomiast celem skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia jest uzyskanie prejudykatu, który umożliwia stronie w kolejnym procesie dochodzenie odszkodowania za szkodę wyrządzoną poprzez wydanie niezgodnego z prawem orzeczenia w ramach wykonywania wymiaru sprawiedliwości (np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13.11.2013 r., sygn. IV CNP 35/13; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 1.12.2017 r., sygn. I CNP 7/17).
Pomimo tych różnic zarówno skarga nadzwyczajna jak i skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia mieszczą się w kategorii tzw. nadzwyczajnych środków zaskarżenia (nadzwyczajnych środków prawnych), których celem jest rozstrzyganie co do zakresu sprawy, który został już prawomocnie zakończony. Często zresztą z przyczyn zupełnie praktycznych dla strony obojętnym pozostaje, czy wskutek uwzględnienia jej roszczeń uzyska odszkodowanie, czy też np. zachowa lub uzyska nieruchomość lub rzecz albo inne prawo majątkowe.
W obu wypadkach wniesienie skargi wymaga natomiast wykazania, że uchylenie lub zmiana zaskarżonego orzeczenia w drodze innych nadzwyczajnych środków zaskarżenia (w przypadku skargi nadzwyczajnej: art. 89 § 1 SNU in fine) albo środków prawnych (w przypadku skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia: art. 424.1 k.p.c.) jest niemożliwe.
Pomimo tego, że pojęcie środka prawnego jest szersze i bardziej znaczeniowo pojemne niż nadzwyczajnego środka zaskarżenia, bo obejmuje nie tylko znane prawu środki zaskarżenia, ale również inne środki prawne, z których strona może skorzystać, wymóg ten ma modelowo podobny charakter. Jego celem jest wykazanie przez wnoszącego skargę niezaskarżalności i niewzruszalności orzeczenia.
Pomiędzy tym skargami zachodzi zatem swoista konkurencja procesowa, tym bardziej, że przepisy prawa pozwalają jedynie na jednokrotne wniesienie skargi nadzwyczajnej (art. 90 § 1 SNU) jak i skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia (art. 424.3 k.p.c.).
Z tego punktu widzenia niezmiernie istotnym jest rozstrzygnięcie, czy strona postępowania wywodząc skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia musi legitymować się stanowiskiem przynajmniej jednego z podmiotów uprawnionych do wniesienia skargi nadzwyczajnej, np. Prokuratora Generalnego albo Rzecznika Praw Obywatelskich w przedmiocie odmowy wniesienia skargi, czy też wymóg ten nie obciąża strony.
Jak już zaznaczono wyżej do wniesienia skargi nadzwyczajnej uprawniony jest zamknięty krąg podmiotów publicznoprawnych, a wniesienie tej skargi przez stronę jest niemożliwe (art. 89 § 2 SNU). Wpływ strony na to, czy dane rozstrzygnięcie zostanie zaskarżone skargą nadzwyczajną ogranicza się zatem do ewentualnego złożenia stosowanego pisma adresowanego do wybranego podmiotu, a już do tego podmiotu, z wyłączeniem strony, należy podjęcie autonomicznej decyzji co do wniesienia skargi. Stronie postępowania cywilnego nie służą zatem żadne środki prawne mogące wymusić na uprawnionym podmiocie wniesienie skargi nadzwyczajnej, a okoliczność, czy skarga zostanie wniesiona zależy wyłącznie od danego podmiotu (zachodzi tu tzw. dyskrecjonalność uznania).
Do wniesienia skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia legitymowana jest natomiast strona, to ona podejmuje decyzję, czy wnieść skargę. W tym wypadku strona nie musi posiłkować się oceną prawną dokonywaną przez organy, na których postępowanie nie ma wpływu, a jedynym istotnym ograniczeniem są umiejętności zawodowe jej profesjonalnego pełnomocnika. Wniesienie skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia wymaga bowiem zastępstwa przez adwokata lub radcę prawnego (art. 87.1 § 1 k.p.c.).
Na zaprezentowane wyżej stanowisko nakłada się problematyka prawna związana z upływem terminu do wniesienia skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia oraz skargi nadzwyczajnej.
Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia może być wniesiona w terminie dwóch lat od dnia jego uprawomocnienia się (art. 424.6 § 1 k.p.c.). Termin ten ma charakter mieszany, m.in. jest terminem prekluzyjnym prawa materialnego i nie może być przywrócony, a jego upływ powoduje niedopuszczalność wniesienia skargi, a w razie jej wniesienia - odrzucenie (np. postanowienie SN z dnia 11.4.2018 r., sygn. IV CNP 45/17, postanowienie SN z dnia 10.4.2018 r., sygn. II BU 2/17, postanowienie SN z dnia 12.10.2012 r., sygn. III CNP 17/12).
Skarga nadzwyczajna może natomiast być wniesiona, z niewielkimi wyjątkami, w terminie pięciu lat dnia uprawomocnienia się zaskarżonego nią orzeczenia (art. 89 § 3 SNU). Choć Sąd Najwyższy nie wypowiadał się jeszcze co do charakteru tego terminu, również w tym wypadku należy przyjąć, że termin pięciu lat jest terminem o m.in. charakterze terminu prekluzyjnego prawa materialnego i jego upływ wywołuje skutek w postaci wygaśnięcia prawa do wniesienia skargi.
Podkreślić zatem należy, że dwuletni termin, w jakim może zostać wniesiona skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia jest znacznie, bo aż o trzy lata krótszy, niż termin w jakim możliwe jest w niesienie skargi nadzwyczajnej. Okoliczność związana z biegiem, a następnie ewentualnym upływem terminu ma natomiast kardynalne znaczenie dla oceny tego, czy strona postępowania mogła skorzystać z przysługujących jej możliwości prawnych, czy też możliwość ta została jej ograniczona wskutek działalności podmiotów od niej niezależnych, na których działanie nie ma wpływu. Ocena tego rodzaju jest zatem oceną praworządnościową, bowiem strona ma prawo oczekiwać, że skoro przepisy prawa udostępniają jej możliwość wniesienia skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, postępowanie innego, niezależnego od niej pomiotu, realizującego autonomicznie jedynie własną legitymację procesową do wniesienia skargi nadzwyczajnej nie będzie, choćby tylko teoretycznie dla niej przeszkodą.
Przedstawionemu stanowisku nie sprzeciwia się to, że jedno orzeczenie może zostać zaskarżone do Sądu Najwyższego zarówno skargą nadzwyczajną jak i skargą o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia. W takim przypadku, zważywszy na potencjalny skutek skargi nadzwyczajnej powinna ona zostać rozpoznana jako pierwsza, a w razie jej uwzględnienia postępowanie co do tego samego orzeczenia wywołane skargą o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, podlegałoby umorzeniu wobec jego bezprzedmiotowości.
Stanowisko takie pozwala nie tylko na uniknięcie ewentualnego sporu co do tego, czy strona w związku z przysługującą jej legitymacją procesową miała faktyczną i realną możliwość wniesienia skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, przy uwzględnieniu m.in. przesłanki terminu w jakim skarga ta powinna być wniesiona, a szerzej, czy ewentualne postępowanie podmiotów legitymowanych do wniesienia skargi nadzwyczajnej nie utrudniło lub wręcz uniemożliwiło stronie postępowania zaskarżenie niekorzystanego dla siebie wyroku albo postanowienia co do istoty sprawy, skargą o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia.
Na koniec rozważań zważyć należy, że przepisy prawa w szczególności dotyczące skargi kasacyjnej, skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia oraz skargi nadzwyczajnej rozróżniają uprawnienia procesowe stron postępowania od uprawnień procesowych podmiotów publicznych (głównie Prokuratora Generalnego i Rzecznika Praw Obywatelskich).
O ile skargę nadzwyczajną może wnieść, na co wskazano już wcześniej, ograniczony krąg podmiotów publicznoprawnych (w szczególności Prokurator Generalny i Rzecznik Praw Obywatelskich), to do wniesienia skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia legitymowane są strony, zaś dopiero w ograniczonym, zawężonych w stosunku do uprawnień procesowych stron zakresie, również Prokurator Generalny i Rzecznik Praw Obywatelskich (art. 424.2 k.p.c.).
Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia jest zatem nadzwyczajnym środkiem zaskarżenia dostępnym bezpośrednio, z wyłączeniem innych podmiotów publicznoprawnych, stronie. Wykładnia wzajemnych relacji między skargą o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, a skargą nadzwyczajną powinna zatem specyfikę tę uwzględniać.
Zwrócić przy tym należy uwagę na to, że ograniczenie stronie prawa do wniesienia skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia może stanowić ograniczenie prawa strony do rozpoznania sprawy przez bezstronny i niezawisły sąd, które to prawo gwarantuje jej Konstytucja RP (art. 45 ust. 1 Konstytucji RP). Skoro bowiem przepisy prawa stanowią o chociażby hipotetycznej możliwości wniesienia przez stronę skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, to wykładnia tych przepisów nie może realnie pozbawiać strony możliwości jej wniesienia, szczególnie gdy strona nie zwraca się do podmiotu legitymowanego do wniesienia skargi nadzwyczajnej.
W świetle przedstawionych wyżej rozważań prawnych opowiedzieć się należy zatem za taką wykładnią prawa, która umożliwi stronie podjęcie samodzielnej i suwerennej decyzji co do tego, czy i jakie działania podejmie w przypadku uprawomocnienia się orzeczenia, które uważa za niekorzystne i krzywdzące dla niej.
Zaproponowany kierunek wykładni prawa pozwoli zatem stronie na pełną realizację jej legitymacji procesowej i wybór takiej drogi, którą uzna za słuszną oraz odpowiadającą jej intencjom i zamiarowi.
AKTY PRAWNE:
Ustawa z dnia 17.11.1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2019 r., poz. 1460 z późn. zm.),
Ustawa z dnia 8.12.2017 r. o Sądzie Najwyższym (Dz. U. z 2019 r., poz. 825 z późn. zm.),
Ustawa z dnia z dnia 22.12.2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. z 2005 r., Nr 13, poz. 98),
Ustawa z dnia 22.7.2010 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny, ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy - Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz. U. z 2010 r., Nr 155, poz. 1037).
ORZECZNICTWO:
Wszystkie przywołane tekście orzeczenia są dostępne na stronie internetowej Sądu Najwyższego (www.sn.pl).
